Guten som skulle døy

Det er ein septemberdag i 1997 i Bevondro, sørvest på verdas fjerde største øy, Madagaskar. Det er varmt og tørt, og endå er det fleire månadar til ein kan håpe på noko særleg regn. Det kan gå meir enn eitt år mellom regnbyene i denne tørre, varme delen av den afrikanske øynasjonen.

Men det er ikkje kva som helst slags dag. Det er ein «vond dag». Det har den lokale trollmannen, eller spåmannen, sagt.

Det tryggaste å gjera er å halde seg mest mogleg i ro på ein slik dag. Utsetje reisa til slektningar i nærmaste by. Ikkje setje i gang med byggjeprosjektet du hadde planlagt.

Men det er ikkje all aktivitet menneske kan råde over. Ein liten, frisk gut blir født i landsbyen denne dagen. Han er nummer to i syskenflokken. Men foreldra er redde.

Å få eit barn på ein vond dag er ei stor ulukke. Det ligg no ein forbanning over familien, er det dei har blitt fortalt. Beheld dei den vesle krabaten kan eldstesonen eller dei sjølve døy. Eller det kan gå utover syskena som skal koma etter. Eller kanskje fører det til at det ikkje kjem fleire barn?

Eit halmstrå av håp

Skikken er å leggje det nyfødde barnet ut i naturen for å døy. Nokon blir trampa i hel av buskap, andre blir etne av ville kattedyr. Atter andre døyr av den steikjande sola og mangel på væske.

Men bestefaren til den vesle guten får ein tanke. Det er eit halmstrå av håp, men han landar på at det er verdt eit forsøk.

Han legg ut på den 14 kilometer lange turen til den større landsbyen Vorehe, der han har høyrt om ei kvit kvinne som har tatt til seg fleire barn.

Slik hamna guten hjå ho han kallar sin fyrste mamma, Laila Sivertsen. Ein misjonær frå Det Norske Misjonsselskap (NMS) som har fleire «uønskte barn» buande hjå seg. Det nyaste tilskotet til flokken blir døypt Fanomezantsoa Martin.

Han som alltid sprang

Me sit på ein benk i skuggen av eit stort tre inne på området til det som før var den norske skulen i byen Antsirabe.

Det store inngjerda området er i dag eigd av den lutherske kyrkja på Madagaskar og verkar som ei roleg oase mellom dei travle gatene utanfor. Der yrer det av sykkeldrosjer, bilar og oksekjerrer.

Det er mange år sidan Martin var her sist, og endå lenger sidan han budde i andre etasje av murhuset rett framfor oss.

– Eg var berre fire år då me flytta til Noreg, så eg hugsar ikkje så mykje.

Men han hugsar at det var her han lærte å sykle og at han hadde vasskrig i skulegarden med dei eldre ungane. Også har det brent seg fast den gongen han fekk kjeft for å klatre oppå bilane på parkeringsplassen.

Me møter tilfeldigvis på ein av «dei eldre ungane» frå den norske skulen, som no sjølv er misjonær på Madagaskar saman med mann og barn. Ho hugsar to ting om Martin: Han sprang alltid. Og var livredd bamsar.

Det svarte fåret i familien

Martin har blitt ein ung mann, og er ikledd fotballshorts og t-skjorte. Han er snart klar for dagens andre fotballkamp. Denne gongen spelar han med reisefylgjet sitt og andre på området som vil vera med. Dagen starta dei med ein felles joggetur.

Heime i Noreg spelar Martin fotball i 4.- og 5.-divisjon for Hei i Porsgrunn. Likevel er han den minst atletiske i familien, ifylgje han sjølv.

Eldstebror Steffen Hagen spelar for Odd Grenland fotballklubb, og har bikka 500 kampar for eliteserielaget for ei god stund sidan. Storebror Krister Hagen har vore i noregstoppen i landevegssykling. Også foreldra til syskenflokken er av den sporty typen.

– Musikk har vore meir mi greie. Eg har vore det svarte fåret i familien. Bokstaveleg talt.

Martin smiler breitt, og legg forsikrande til:

– Ikkje på nokon negativ måte altså! Men eg har liksom gått ein litt annleis veg, då.

Frå han var i bleier har musikk vore det store for Martin. Og for eit halvt år sidan slapp han songen «Mama Africa» under artistnamnet Zantsoa.

Sjølv skildrar han musikken sin som «typisk radiovenleg pop med afrikanske innslag». Men trass i at målet med han er å få menneske som høyrer på til å smile og danse, ligg det ein meir alvorleg undertone i inspirasjonen til Mama Africa.

«I miss my family daily». «I wanna feel free, back home with my family».

Og snart skal han få ynsket sitt oppfylt. Berre nokre dagar på humpete, støvete vegar ligg mellom Martin og den biologiske familien hans.

Eit godt, gammaldags kall

I 1995 såg Jan Ragnar Hagen ei annonse i Fædrelandsvennen om at NMS søkte etter folk til å jobbe på internatet på den norske skulen på Madagaskar.

– Eg fekk det for meg med éin gong: Det er dette eg skal gjera. Eg skal ikkje selje hagemøblar og leiketøy og køyre rundt i Mercedes lengre.

«Eit godt, gammaldags kall», kallar Jan Ragnar det i dag.

Me sit ved eit bord i eit bygg utan vegger inne på området til den tidlegare arbeidsplassen hans. Sola har nyleg gått ned og sirissane held eit imponerande høgt volum på kveldssongen.

I 1996 pakkar Jan Ragnar og kona Ruth Anne ned livet til seg og dei to sønene, og snur snuten mot sørlegare breiddegrader. Begge har fått jobb på internatet ved den norske skulen i Antsirabe.

Etter kvart blir Jan Ragnar teknisk sjef for alt arbeidet til misjonsorganisasjonen på Madagaskar. Det inneber mykje reising.

På eit tidspunkt får han beskjed om at misjonær Laila Sivertsen sitt hus sør i landet er i dårleg stand, nesten oppete av insekt.

Jan Ragnar tek med seg eit par arbeidskarar og materiale og køyrer den lange, dårlege vegen til landsbyen Vorehe.

Eg har vore det svarte fåret i familien. Bokstaveleg talt

—  Fanomezantsoa Martin Hagen

Det fyrste møtet

Laila har fleire barn buande hjå seg som av ulike grunnar ikkje har ein plass å vera. Det nyaste tilskotet i flokken er ein liten pjokk på tre månadar.

– Det var det fyrste møtet mitt med Martin. Ein skikkeleg godklump.

Det er for mørkt til å sjå andletet til Jan Ragnar, men stemma hans endrar seg og renn nesten over av varme.

– Kvar kveld hadde dei bønnestund med alle barna, og Martin sat heilt stille og høyrde på som om han skulle vera 14 år. Det var heilt utruleg.

Det er som han brått kjem ut av mimre-bobla si:

– Ja ja, nok om det.

Han held fram forteljinga.

– Då eg kom heim fortalde eg til Ruth Anne: No har Laila fått inn eitt barn til. Ein skikkeleg kul gut.

Men det var det. Laila tok stadig imot barn. Ingenting nytt der i garden. Livet gjekk vidare.

Kan ikkje adoptere han

Men Laila veit at guten treng ein familie. Sjølv har ho juridisk adoptert eit av barna som er født på ein «vond dag», men no gjer kombinasjonen av sivilstatus som einsleg og alder at ho ikkje kan adoptere fleire.

Ho fortel at ho er i kontakt med fleire familiar i Noreg for å sjå om dei kan få til ein adopsjon av vesle Martin.

Me snakkar saman over video. Laila Sivertsen er 82 år gammal og bur framleis på Sørvest-Madagaskar, men no i hamnebyen Toliara, også kjent som Tulear.

– Her er det mykje misjon i veggane, fortel Laila, då me får ei uplanlagt omvising i det ho må gå inn på kjøkenet for å få fred nok til å ta intervjuet.

Huset ho bur i blei frakta frå Noreg til Madagaskar på 1880-talet av misjonær Lars Røstvig, med seglskuta Elieser. Det heng framleis bilete av misjonsskipet på veggen.

Laila hugsar godt sommaren der ho tek med seg Martin, som ikkje har fylt året endå, til Noreg. Laila skal på generalforsamlinga til NMS, og Martin blir med.

Eg ville takke dei for den gode gåva me fekk

—  Jan Ragnar Hagen om dei biologiske foreldra til sonen Martin

Trudde dei var ferdige med barn

Samstundes er familien Hagen heime i Noreg på sommarferie. Dei har to flotte søner, og ekteparet er heilt bestemte på at det er nok. Så sikre at Jan Ragnar har sterilisert seg. Ruth Anne var meir enn ferdig med fødslar.

– Men me er jau skrekkeleg glade i barn, då ...

Ein tanke om å adoptere ein tredjemann dukkar opp, og dei startar prosessen i Noreg med å bli godkjente adoptivforeldre. Å adoptere frå Madagaskar var ikkje ein gong i tankane deira, seier Jan Ragnar.

Dei kjem heim til Madagaskar eit par veker før Laila, og teknisk sjef får i oppgåve å hente henne på flyplassen i hovudstaden då ho landar. Rett før han reiser har Ruth Anne noko på hjartet ho vil dela med mannen sin:

– Viss Martin ikkje har blitt adoptert vekk, kan du spørje Laila om me kan adoptere han?

Dette er fyrste gong Jan Ragnar tenkjer tanken.

– Å, eg byrjar å grine berre eg tenkjer på det.

Den energiske sørlendingen tek ei lita pause.

– «Ja, sjølvsagt skal eg spørje om det», svarar eg ho.

Eg lura på kva Gud hadde tenkt med Martin

—  Laila Sivertsen

Lura på kva Gud hadde tenkt med Martin

– Han spurte om dei kunne få adoptere han omtrent før me hadde rukke å seie hei, fortel Laila med ein liten latter i stemma.

Ho hadde ikkje «fått fred» for at familien ho hadde besøkt i Noreg var den rette heimen for vesle Martin.

– Eg lura på kva Gud hadde tenkt med Martin, fortel Laila.

Få minuttar etter dei har gått av flyet meiner ho å vita kvifor. Både Laila, dei nye foreldra til Martin, og i seinare tid hovudpersonen sjølv, meiner det er Guds plan at han skulle bli ein «Hagen».

[ I ein sjukelandsby drive av kyrkja på Madagaskar forstod Gina at sjukdommen hennes var djevelens verk ]

– Eg ville takke dei for den gode gåva

Nokre år seinare skal familien Hagen flytte heim til Noreg, men med éin son og bror rikare enn då dei reiste.

Det er ein ting Jan Ragnar vil gjera før han reiser. Han vil oppsøkje den biologiske familien til yngstesonen.

– Eg ville takke dei for den gode gåva me fekk av dei, og spørje kva eg kunne gjera for dei.

Vesle Martin var med, men då den biologiske mora ville ta han i famn, klamra han seg til Ruth Anne, fortel Jan Ragnar.

– Farfaren til Martin svara at ingen i landsbyen kunne lesa og skrive, fordi det ikkje var skule der, og dessutan hadde dei uansett ikkje hatt råd til å sende barna sine på skule, seier Jan Ragnar.

Eg fekk sagt at eg forstod kvifor det blei som det blei på grunn av fedretrua deira, og at eg ikkje er bitter

—  Fanomezantsoa Martin Hagen om samtala med dei biologiske foreldra

Kyrkje og skule i eitt

Via ekteparet Hagen sin eigen organisasjon byggjer dei eitt bygg med skuletavle i eine enden, og alter i andre. Fleirbrukshus eller arbeidskyrkje er kanskje ikkje heilt dekkjande for ordninga. Men ifylgje initiativtakaren har begge typane aktivitetar ført til store endringar i Bevondro. Organisasjonen til Hagen dekkjer løn for både lærarar og evangelistar.

– Fleire hundre er døypte, og rektor påstår at det å setje ut barn på vonde dagar ikkje er eit tema i landsbyen lengre, seier sørlendingen.

Jan Ragnar er på Madagaskar med jamne mellomrom og har snakka med den biologiske faren til Martin over tid. Han seier han har endra forståinga av det som gjorde at han var villig til å leggje ut sonen sin for å døy. Dei fleste i familien har blitt kristne.

– Personleg trur eg Gud ofra sonen sin, og det er nok for meg, fortel Jan Ragnar.

Det har sørlendingen prøva å formidle vidare. Han har også snakka med dei biologiske foreldra til Martin om korleis dei ser på heile situasjonen no i ettertid.

– Eg har ikkje inntrykk av at dei skammar seg, men dei er veldig glade og takksame for at Martin fekk koma til oss. Og så er dei stolte av han. Kjempestolte.

Dei to fedrane har visst ting til felles.

– De vil alltid vera foreldra mine

Martin har møtt den biologiske familien sin fleire gonger. Sist for seks år sidan. Covid og studie har gjort at det er lenger sidan enn han sjølv skulle ynskje. Dessutan har han aldri snakka skikkeleg med familien, han har berre vore med i bakgrunnen som ein del av større reisefylgje.

Denne gongen var turen på Martin sitt initiativ. Han er gammal nok til å ynskje å bli betre kjent med dei han delar DNA med. Han ynskjer å forstå og formidle at han ikkje har gløymt opphavet sitt.

– Det er veldig trist at eg ikkje hugsar noko gassisk. Eg har lyst å ha ei skikkeleg samtale med familien min og kunne fortelje at eg er glad i dei:

– «De vil alltid vera foreldra mine sjølv om de ikkje oppdrog meg», seier Martin, som om dei biologiske foreldra sit framfor han.

Han har prøva å setje seg inn i dilemmaet dei stod overfor for 26 år sidan. Å ofre det nyfødde barnet sitt, eller å risikere å ofre familien du alt har, og kanskje også den du skal få i framtida.

Den vanlegvis svært muntre Martin får eit alvorleg drag over andletet.

– Eg ville også vore redd hadde eg blitt fortalt av personar eg stola på at det vil det gå deg gale resten av livet om du beheld barnet. Eg forstår valet som blei tatt.

Heldigvis fanst det ei mellomløysing. I dag kjenner Martin seg velsigna, og han håpar han kan bruke det han har fått til å velsigne andre. Likevel er det ikkje fritt for at han har leika med tanken på korleis livet ville sett ut hadde han vakse opp i den store barneflokken på landsbygda på Madagaskar. Ville det vore betre for alle? Eller blei den vonde starten til det beste? Spørsmåla er vanskelege å finne svar på.

– Kanskje gav dei meg berre vekk av frykt, men eg vel å tenkje at dei gjorde det for å gje meg ei framtid, slår Martin fast.

– Ikkje alle kan seie at dei har tre mammaer

Vel tilbake i Noreg tek me ei videosamtale. Martin sit i bilen og har akkurat komme heim frå nest-siste dag i jobben, før han går over i ei ny stilling som vernepleiar. Litt vemodig, men kake, brus og blomar gjorde det litt betre.

Han fortel at på vegen til landsbyen til foreldra stakk han innom Laila Sivertsen. Ho hadde diska opp med kaker og fotoalbum, og ho fortalde gjerne om det fyrste leveåret til Martin.

– Det er ikkje alle som kan seie at dei har tre mammaer, utbryt Martin med eit smil.

Han fortel om timevis i bil på ein oksekjerreveg for å koma til landsbyen der foreldra og mange av syskena hans held til. Og om stor ståhei då heile reisefylgje kjem fram og blir møtt av masse nysgjerrige ungar, dans og song. Etter kvart finn han foreldra og får gjeve dei ein klem.

Litt seinare tek dei turen heim til dei og får snakka i fred, med pappa Jan Ragnar som tolk.

– Me fekk oppdatert kvarandre litt, og dei var glade for å sjå at eg har det bra.

Det er ikkje alle som kan seie at dei har tre mammaer

—  Fanomezantsoa Martin Hagen

Tårevått og fint

Martin tek ei lita pause og kikkar ut av bilvindauge før han fortel vidare:

– Eg fekk sagt at eg forstod kvifor det blei som det blei på grunn av fedretrua deira, og at eg ikkje er bitter. Det var dei glade for å høyre.

Han fekk også møtt mange av brørne og systrene sine. Han har alltid hatt lyst på småsysken, og der stod dei. Og ikkje berre det, han ser sine eigne trekk i andre sine andlet. Ei oppleving han ikkje hadde i oppveksten med familien Hagen.

Martin fortel om ein sorg både han og dei biologiske syskena har over å ikkje ha fått vakse opp saman. Og om kor vanskeleg det var å ta avskjed.

– Det var tårevått, fint og veldig sterkt, samanfattar han.

Etter å ha kjent på kroppen kor gjerne han skulle ha snakka med familien sin direkte har Martin bestemt seg for å lære språket.

I går kjøpte han in post-it-lappar og kladdebok. No skal møblar og gjenstandar i leilegheita snart bli merka med gassiske gloser. Og ein app skal hjelpe han vidare på vegen.

– No som eg har fått hundre prosent fast jobb håpar eg å kunne spara mykje pengar.

Målet er å reise ned att til familien på Madagaskar neste år.

Journalist Marit Mjølsneset arbeidde i Det Norske Misjonsselskap frå 2015 til 2021.

[ Kyrkja heldt på å gå under, så kom surfebølja ]