Kan eigne, mindre seremoniar redde dåpstala?

«Tenk at me har heile kyrkja for oss sjølv!»

Utbrotet kom frå ein farfar som deltok på ei dåpsgudsteneste i Stavanger i pandemiåret 2020. Sitatet står i årsrapporten til Den norske kyrkja – fordi denne farfaren er ikkje åleine.

Gjennomgåande, for alle bispedømme i heile landet, er den positive erfaringa ved verdien av dei små samlingane. Det smittevernreglane først tvang fram, viste seg å bli verdt å ta vare på, også i normale tider. Dei små dåpsgudstenestene gir «en følelse av å høre til», heiter det i rapporten. Fleire har følt seg meir vel ved desse gudstenestene enn ved erfaringar med dåp i kyrkjas hovudgudsteneste.

Men er det tid, pengar og kapasitet til å fortsette slik?

Frå fellesskapet til privaten

I vekas møte i Kyrkjerådet delte prest og medlem Kjersti Gautestad Norheim av sine erfaringar frå pandemien. Til vanleg er ho sokneprest i Birkeland menighet i Bergen, ein stor kyrkjelyd kor enkeltdåpar har vore for særeigne tilfelle tidlegare. Så gjekk dei frå store gudstenester med sju-åtte dåpsbarn på dei mest populære dagane, til enkeltdåp kor dei plutseleg bare kunne ha nokre få personar med seg.

– Då blei seremonien opplevd så sterkt, handlinga sto veldig fram, og det blei ein annan nærleik. Om det var omstende ved pandemien som bidrog, kan godt hende, seier Gaustestad Norheim.

No er ho spent på om etterspurnadane etter eit mindre dåpsformat vil auke etter dei fine erfaringane.

– Nokon vil sjølvsagt fortsatt ha dåpen i ei høgmesse – men det er kanskje hovudsakleg folk som er kyrkjeaktive og glade i gudstenesta. Det store me kan dra ut av dette, er erfaringa av at folk ønsker ei personleg kyrkje. Eg opplever ofte at relasjonen til «mi kyrkje», «min diakon» eller «min prest» er viktig for mange – at kyrkja òg høyrer til på eit personleg plan, seier Birkeland-presten.

Ei redning for dåpstala?

Då også domprost Ragnhild Jepsen i Nidaros bare kunne tilby familiar ei lita dåpsmarkering, utanom gudstenesta, fekk prostiet ei overraskande positiv erfaring umiddelbart: Nesten alle takka ja.

– Desse enkeltseremoniane har vore ein veldig fin måte å feire dåp på. Sjølv om dåpen i vår tradisjon høyrer heime i gudstenesta, har me funne ut at både dei tilsette får meir direktekontakt med dåpsfamilien, og får inntrykk av at mange har sett pris på den intimiteten ein slik seremoni bringer med seg.

Det ligg eit teologisk dilemma i å isolere dåpen utanom kyrkjelydsfellesskapet, som artikkelen kjem tilbake til. Domprosten trur det gode ryktet om desse opplevingane går – og kan vere positive for kyrkja.

– Viss det gjer at fleire ønsker å døype barna sine, så er det sjølvsagt veldig bra. I ei tid kor talet på dåpar går ned, må me spørje oss om dette er ein måte for kyrkja å gjere oss tilgjengelege for familiar sine ønske og behov, seier Jepsen.

Tilbakemeldingar prestane og rapporten fortel om, er dåpsfølge som føler seg ivaretatte, og at dåpshandlinga kjem i fokus. Mange slappar betre av, meir enn i ei større gudsteneste.

– Me kan ikkje lenger tenke at kyrkja er eit sjølvsagt val. Dåpsfamiliane må oppleve seg sett og høyrt, at dåpen er «for oss», ikkje bare ein del av samlebåndet, seier Kjersti Gautestad Norheim.

Kyrkjerådsleiar Kristin Gunleiksrud Raaum berømmer dei kyrkjelege medarbeidarane for evnene deira til omstilling.

– Dei har kasta seg rundt og tilpassa seg nye vilkår. Me har fått mange gode tilbakemeldingar frå folk som har sett pris på desse dåpsgudstenestene, at dei har blitt opplevd nærare og tettare når få er til stades, seier ho.

Eit teologisk dilemma

I Den norske kyrkja døyper ein barna til å bli ein del av kyrkjelyden. Ritualet har vore ein viktig del av gudstenesta.

– Eg kjenner behov for å reflektere over dilemmaet i dette. Me høyrer til ein tradisjon kor me døyper barna inn i kyrkjas fellesskap, og me ønsker dåpen skal skje i dette fellesskapet. Det mistar ein på denne måten, seier Kjersti Gautestad Norheim.

Prestekollega Ragnhild Jepsen har tru på at det teologiske blir ivaretatt, også ved å tilpasse dåpen til nye familiar og nye tider.

– Skal dette bli varig, blir det viktig å knytte dei døypte til det større fellesskapet på andre måtar. Det kan innebere at familiane møter ein trusopplærar eller nokon frå kyrkjelydsrådet, og at me ber for dei døypte under vanlege gudstenester, seier ho.

– Enkelte i gudstenesta skal me jo ha – dei er ein viktig del av feiringa. Men barnet er ein like stor del av kyrkjelyden sjølv om det ikkje er døypt i den store gudstenesta, seier Jepsen.

Pedagogisk og teologisk

Også i kyrkjerådsmøtet blei det teologiske dilemmaet løfta fram – at dåpen risikerer å bli «privatisert».

– I pandemien har det vore mykje mindre synleg at kyrkjelyden tar imot det døpte barnet som eitt av medlemmene sine. I vår tradisjon blir barnet døypt inn i den lokale kykjelyden og den verdsvide kyrkja, seier kyrkjerådsleiar Kristin Gunleiksrud Raaum.

Når ein vidare skal snakke om denne gode erfaringa, må ein også klargjere dilemmaa som ligg der, meiner ho.

– Me skal òg sjå dette i samanheng med korleis me skal vere kyrkje. Det er både ein pedagogisk og teologisk refleksjon, som blir ein fin ting å diskutere, seier Gunleiksrud Raaum.

[ Tilbakegang i dåp flater ut ]

Må bli ei satsing

– Er det tid og ressursar til å gjere dette vidare?

– Det blir ein del av diskusjonen, og me har ikkje kome så langt som til eit svar endå. Den samtalen pågår i bispedømma, og Kyrkjerådet vil også løfte dette, seier leiaren.

Domprosten i Nidaros synest dette er noko kyrkja bør prioritere.

– Viss kyrkja verkeleg meiner at dette er noko me skal drive med, må me sjå korleis me kan prioritere det i prestanes arbeidsplanar. Me må sikre at dette blir relativt lett å gå inn i for dei tilsette, med rutiner og liturgi som kan tilpassast familiane, seier Ragnhild Jepsen.

Kollega Kjersti Gautestad Norheim er heller ikkje framand for tanken, men:

– Det ligg ei moglegheit her, men som me måtte fått midlar til. Dagar med fem-seks enkeltdåpar er lange for alle tilsette – det har me erfart det siste året, seier ho.

[ Pinsemenigheter er splittet i synet på dåp og medlemskap ]