Vil ha opnare samtale om sex og begjær

– Religion rører ved noko av det djupaste i oss, og det gjer seksualitet og samliv også, seier teologiprofessor Jan-Olav Henriksen.

For nokre år sidan blei han konfrontert med ein biologisk måte å forstå religion på under eit forskingsopphald i USA. Ifølge biologane og antropologane i den tverrfaglege forskingsgruppa handlar religion om å føre genane sine vidare og sikre overleving for menneskearten. For Henriksen var det provoserande. Men han måtte tenke gjennom nokre problemstillingar på nytt.

No er han aktuell med boka Begjær, sårbarhet og tro, der han skriv om fleire problemstillingar knytt til sex og religion. Han ser på boka som ein fagleg informert kommentar til tematikkar som har vore framme i det offentlege.

---

Ny bok om sex og religion

• Jan-Olav Henriksen er professor i systematisk teologi ved MF vitenskapelig høyskole.
• Henriksen er aktuell med boka Begjær, sårbarhet og tro (Vårt Land forlag)
• Skreiv nyleg også debattinnlegg i Vårt Land om mangelen på frimot i kyrkja til å snakke om begjær og sårbarheit.
• Åste Dokka intervjuer Jan-Olav Henriksen i Vårt Land-podkasten Dokka. Du kan høre episoden her:

---

– Eg er ikkje så opptatt av sex og religion, men eg er opptatt av at andre skal ha det bra. Då må vi også komme til rette med spørsmål knytt til kjønn og seksualitet. Det finst nokre former for religion som forkludrar tilgangen til det gode livet, seier Henriksen.

Han har sjølv sett korleis religion har vore med på å forkludre dei gode sidene ved menneskelivet, seksualiteten inkludert. Bokprosjektet er med andre ord også religionskritisk. Teologen meiner vi må utvikle religionen på måtar som hjelper menneske å ta del i livet, ikkje øydelegge for dei.

Vil motverke skam og fortviling

­Henriksen meiner vi må ha ein rikare tilgang til tematikken enn berre å rette søkelyset mot seksuell orientering og samlivsform. Seksualiteten har med mange viktige sider av livet å gjere. Problemet er om det blir taust. Psykologane kan fortelje oss at det vi ikkje snakkar om, men som vi møter i eige liv, fort blir skambelagt.

Teologen på MF vitenskapelig høyskole ønskjer å vere med på å skape eit språk som kan motverke skam og fortviling, og hjelpe folk til å anerkjenne det som finst i dei sjølve av kjensler og begjær.

[ LES MEIR: Vårt Lands melding av Henriksens bok ]

– Vi kan ikkje skjelne mellom åndeleg og kroppsleg begjær, som teologen Augustin. Vi er heile menneske, og når vi begjærer, knyter vi det til noko som kan vere godt for oss. Vi kan ta feil av kva det gode er, men begjæret knyter oss til det vi antar å vere godt, seier Henriksen.

– Begjæret er ein del av det å vere skapt.

– Kvifor er det då så vanskeleg for mange kristne å legge ifrå seg skamma over begjæret?

– Den einaste staden der det seksuelle begjæret har vore legitimt, er innanfor rammene til det heterofile ekteskapet. Alle erfaringar av begjær utanfor dette, er blitt dyssa ned. Desse skal du helst ikkje ha. Og det du helst ikkje skal ha, fører fort til skam, seier teologen, som meiner at religion kan bidra til å komplisere den tette bindinga mellom sex og skam ytterlegare.

[ Vil bryte stilla ]

Seksualitet som noko skittent

Henriksen meiner at kristne miljø i større grad burde ta inn over seg kva psykologien kan fortelje om dei negative konsekvensane knytt til å fornekte begjær og seksualitet. Han er redd for at det kan bli skapt varige motsetnader mellom den ein person er, og førestillingar om korleis ein bør vere.

– I nokre samanhengar kan sex fort bli knytt til noko skittent, det motsette av «reinheit». Det gjer seksualitet til noko spesielt. Det er ingen som snakkar om at det er ureint å snyte på skatten eller køyre for fort med bil. Viss seksualitet viss assosiert med noko skittent, bidrar det til at han ikkje blir snakka om, seier Henriksen.

Han er tydeleg i boka på at det er problematisk å bestemme sex som synd i seg sjølv. Sex kan ikkje lausrivast frå samanhengen sin og plasserast i den eine eller andre kategorien. Det finst likevel ein lang tradisjon innanfor kristendommen for å sjå på sex utanfor ekteskapet som synd.

– Det som har skjedd i somme tilfelle, er at folk har fjerna seg frå det kristne fellesskapet fordi dei føler at dei ikkje lever i pakt med dei rådande ideala. Korleis bør kristne miljø ta innover seg det?

– Ein måte å gjere det på er å alminneleggjere at ein ikkje når opp til ideala. Ikkje slik at alt er like greitt. Men det er problematisk å identifisere samlivsform som den eine måten ein plasserer seg utanfor det kristne fellesskapet på, seier Henriksen.

[ Prest: – Betre å ha sex før ekteskapet enn å gifte seg for tidleg ]

Fleire samlivsformer

I dag er det færre enn tidlegare som ventar med å ha seksuelt samvær til dei er gifte. Teologen trur likevel ikkje at ideal som å ta vare på kvarandre, å vere trufast, det som er knytt til forplikting og gjensidigheit, er i endring. Dette hamnar i skuggen om ein tenker at idealet er ein bestemt institusjonalisert samlivsform.

– Det må vere mogleg å sjå at ein kan ivareta ulike kvalitetar innanfor ulike samlivsformer. Nokre samlivsformer kan ein også vekse inn i etter kvart, snarare enn at ein etablerer samlivet ved hjelp av dei, seier Henriksen.

Den kristne kyrkja har tradisjonelt løfta fram ekteskapet som den gode samlivsforma. Det eine treng likevel ikkje utelukke det andre, meiner han. Folk må få lov til å vere undervegs. Sjølv om han også seier at ekteskapet er samlivsforma som best tar vare på kvalitetane som kjenneteiknar det gode samlivet. Han brukar omgrepet «moralsk vekst». Typisk er at folk flyttar saman og bur saman nokre år før dei finn ut at dei også ønskjer å gifte seg.

– Eg er ikkje ute etter ekteskapet på noko vis.

Vil fremje livsutfalding

Henriksen meiner vi må spørje på denne måten når det kjem til sex: Fremjar det den menneskelege livsutfaldinga? Bygger det opp forholdet mellom partane? Er sexen basert på forplikting, menneskeleg utvikling og vekst? Eller handlar sex om egoistisk tilfredsstilling av eigne begjær?

– Dersom det siste er tilfelle, vil sex innanfor ekteskapet vere like problematisk som utanfor, seier han.

Teologen er opptatt av at «bibelbruk» er vel så viktig å snakke om som «bibelsyn», når vi skal snakke om Bibelens syn på kjønn og seksualitet.

– Det går an å bruke Bibelen til å frigjere menneske, og det går an å gjere det motsette. Ein kan ikkje gøyme seg bak at ein oppfattar Bibelen på den eine eller andre måten, til dømes som ei instruksjonsbok i korleis livet skal vere. Då tar ein heile teksten ut av sin historiske situasjon, og den bruken han opphavleg hadde.

Behov for meir open samtale

Det er snart tjue år sidan Henriksen stod fram, på det som då heitte Menighetsfakultetet, med eit positivt syn på homofilt samliv. For dette fekk han mykje merksemd, også negativ.

– Det var slitsamt mens det stod på eit par år. Men sidan har det vore greitt. Klimaet er eit heilt anna i dag, seier han.

Noko av det verste ved å snevre inn den kyrkjelege debatten om seksualitet til legning og samlivsform, meiner han er at vi ikkje får ordentleg tak i tematikken seksuelle krenkingar.

– Søkelyset skulle i mykje større grad ha vore her, seier Henriksen, som vil anta at manglande samtale om desse spørsmåla kan ha ført til fleire overgrep.

– Dersom du ikkje får hjelp til å komme i rette med eige begjær, kan det komme til eit punkt der begjæret tar makta ifrå deg. Då risikerer du å krenke andre.

– Ein meir open samtale om sex og seksualitet i samfunnet hadde vore å føretrekke?

– Det hadde det. Men eg synest det er løfterikt alt som har komme fram i etterkant av metoo-kampanjen. Tidlegare har det vore vanskelegare å få til ein samtale der alle partar er blitt høyrte og anerkjente, seier Henriksen.

– Ikkje minst har kvinner sine erfaringar blitt hysja ned, føysa bort, bagatelliserte og lattergjorte.

[ Kyrkja må snakke ærleg om sex ]