Fleire skular som tidlegare reiste på skuletur til tidlegare konsentrasjonsleirar med kvite bussar til Polen, gjer det ikkje lenger. Grunngjevinga, ifølgje dei Vårt Land har snakka med, er ei streng tolking av det såkalla gratisprinsippet.
– I haust hadde Bøler skole sin siste tur med kvite bussar, etter dette har skuleleiarane blitt einige om at ein ikkje skal gjere dette meir. Eg tenkjer der er synd at ein har ei så streng tolking av gratisprinsippet, seier FAU-leiar ved Bøler skole, Anna Berntzen, til Vårt Land.
Ho trur også at elevane går glipp av verdifull kunnskap ved å ikkje besøkje tidlegare konsentrasjonsleirar.
– Eg tenkjer det er et kjempetap. Om ein ser på korleis verdssituasjon er i dag, tenkjer eg at det er veldig synd. Det er noko spesielt med å faktisk vere ein stad når ein lærer om det, seier Berntzen.
Bøler skole skal no ikkje ha dugnadar eller innsamlingar til arrangement der skulen er involvert, men FAU vil halde fram med å bidra der det er mogleg, fortel FAU-leiaren.
Berntzen spør etter betre retningslinjer for korleis ein kan utføre dugnadar knytt til skuleaktivitetar utan å leggje økonomisk press på foreldre og elevar.
– Det er leit at ein no stenger alle moglegheiter for å ha dugnad, seier ho.
Forvirring
I 2023 vart det bestemt av tidlegare utdanningsbyråd Sunniva Holmås Eidsvoll (SV) at Oslo-skulane ikkje kunne påleggje foreldre eller elevar å betale for skuleturar, fordi det ikkje var i tråd med gratisprinsippet. Ikkje lenge etter snudde kommunen og sa at det ikkje var forbod, men at ein måtte stramme inn reglane.
Dette skapte forvirring på dei ulike skulane – kva var lov og kva var ikkje lov? Forvirringa rundt regelverket førte til at fleire skular avlyste turane sine med aktørar som Hvite busser og Aktive fredsreiser. Sjølv etter at noverande utdanningsbyråd Julie Remen Midtgarden (H) tidlegare i år prøvde å oppklare kva reglar som gjaldt, har skular uttrykt usikkerheit rundt kva dei skal gjere.
No vil utdanningsbyråd Midtgarden at Kunnskapsdepartementet skal rydde opp og komme med tydlegare rettleiing, slik at fleire skular får til å arrangere skuleturar.
– Håpar ikkje det er meint så strengt
Rektorar tek kontakt med utdanningsetaten i Oslo på grunn av utfordringar knytt til gratisprinsippet, fortel utdanningsbyråd Julie Remen Midtgarden til Vårt Land.
– Det er særleg stor forvirring rundt det som handlar om anonymitet og korleis ein skal løyse dette i praksis. Kvar går grensa? Det er det mange som lurer på, seier utdanningsbyråden.
Midtgarden dreg fram at statsforvaltaren i Rogaland mellom anna la til grunn ei veldig streng tolking av gratisprinsippet – der ingenting av innsamlingar og dugnadar i regi av skulen er lov i praksis.
Sjølv meiner ho det må vere mogleg å organisere noko innanfor skulen sine rammer, der føresette også vert involvert.
– Utfordringa er at det berre ligg finansiering frå staten til ein skuletur i løpet av grunnskulen. Utanom dette er det inga finansiering til anna aktivitet innanfor skulen sine rammer, og dersom ein ønskjer å gjere noko meir enn dette i løpet av ti år, må skulane no ta frå andre av budsjettpostar.
Midtgarden meiner derfor at staten anten må plukke opp meir av denne rekninga, eller at ein kan leggje til rette for at det også er mogleg å samle inn pengar på andre måtar.
Krev at regjeringa ryddar opp
Skuleturane er ein viktig del av opplæringa til elevane, men det skal vere likt for alle elvar, seier utdanningsbyråden.
– Akkurat no vert regelverket for ulikt praktisert. Når ein til og med ser at Oslo kommune ikkje får handlingsrom til å lage tydelege retningslinjer, så må regjeringa skjære gjennom og rydde opp i regelverket, seier ho.
Ho håpar no at ein kan rydde opp i og svare på om tolkinga av gratisprinsippet er meint så strengt som statsforvaltaren i Rogaland tolka det.
– Eg er usikker på om det faktisk er intensjonen frå kunnskapsdepartementet – eg håpar ikkje det. Derfor treng me ei tydleggjering på om statsforvaltaren har tolka det for strengt, eller om den praksisen er ønskeleg. Kva betyr det heilt konkret – kva er handlingsrommet? spør ho.
– Treng turar til Polen og Tyskland
Ein av konsekvensane av usikkerheit rundt gratisprinsippet, er at færre elevar reiser på utalandsturar til Polen og Tyskland med dei kjente kvite bussane.
– Går elevane glipp av kunnskap om andre verdskrig og holocaust når færre reiser på desse turane?
– Eg tenkjer at det å lære om holocaust har me opplegg for i Norge også. Her har me til dømes Holocaust-senteret, som er kjempeviktig tilbod til elevane – og som me veit skulane våre brukar. Men me treng likevel turar til Polen og Tyskland, seier Midtgarden.
Ho seier likevel at ho trur at å reise og sjå desse plassane gir eit anna inntrykk enn det ein får om ein er i Norge. Ho meiner ein bør ha eit breitt spekter av reisemål, og at skuleturar innanlands og utanlands ikkje treng å utelukke kvarandre.
I 2019 i samband med regjeringa sin handlingsplan mot antisemittisme (2016–2020) oppretta ei tilskotsordning for skuleturar til tidlegare konsentrasjonsleirar og minnestader frå andre verdskrig. I regjeringa sin nye handlingsplan på dette området er eitt av tiltaka å gjennomgå og vurdere vidareføringa av denne tilskotsordninga.
Utdanningsbyråden meiner likevel at dette tilskotet er for lågt, og at dersom ein vil at skular skal nytte seg av det, må ein auke tilskotet betrakteleg.
Oppfattar ikkje reglane som utydelege
Statssekretær i Kunnskapsdepartementet, Synnøve Mjeldheim Skaar (Ap) seier i ein e-post til Vårt Land at dei meiner reglane for gratisprinsippet er tydelege nok.
– Føresetnadene om frivilligheit og anonymitet går tydeleg fram i rettleiinga til Utdanningsdirektoratet, og gjeld også ved dugnad og andre bidrag frå elevar og foreldre, skriv ho.
Dersom foreldre vil bidra til ein skuletur som kostar meir pengar enn kommunen kan bruke, er det kommunen sitt ansvar å sørge for at dette skjer frivillig og anonymt, står det vidare.
– Dette inneber at det vil variere i kva grad kommunar tilbyr slike turar og korleis desse eventuelt blir finansierte. Dette er ein del av det lokale handlingsrommet, og inneber at det kan gjerast ulike vurderingar frå kommune til kommune.
På spørsmål om det er i tråd med regjeringa sin handlingsplan mot antisemittisme at færre elevar reiser på skuletur for å besøke konsentrasjonsleirar, svarar statssekretæren:
– Det er vår jobb, både som samfunn, skule og foreldre, å lære barna våre også dei mørkaste delane av historia. Å få besøke konsentrasjonsleirar, men også fangeleirar, minnestadar og museum om andre verdskrigen i Noreg, gjer at historia kjem tettare på ungdom.
Tilskotsordninga i samband med handlingsplanen mot antisemittisme frå 2019 vert nemnt i e-posten, men understreker at ordninga ikkje dekkjer kost og losji for elevane – men er meint til «utdanningsrelaterte utgifter».
Reiser til Rjukan og Utøya i staden
Eit par av Oslo-rektorane Vårt Land har vore i kontakt med fortel likevel at dei ikkje har hatt store problem med tolkingar av gratisprinsippet, og at skulane har komme med andre løysingar på skuleturar for elevane.
– Det er auka bevisstheit rundt at dette, og derfor må ein leggje opp til turar som kan finansierast med skulen sitt budsjett, seier Ingjerd Tesaker.
Ho er rektor på Ellingsrud skole i Oslo, og fortel at grunna gratisprinsippet, har skulen ikkje lenger innsamlingar til skuleturar. Skuleturen i år gjekk til Rjukan, og den var heilt finansiert av skulen.
– Ein lærer også om historie og andre verdskrig på tur til Rjukan, seier Tesaker.
Elevane ved Abildsø skole reiser også på skuletur innad i landet. Rektor på Abildsø skole Hege Skau-Nilsen seier til Vårt Land:
– Det har eigentleg ikkje vore så problematisk på vår skule. Me har no gått saman med skulegruppa vår og køyrt ein felles praksis der me har teke vekk skuleturar som før har gått til Tyskland. Me skal no få til ei felles pakkeløysing for skulane i gruppa, som også er gratis for elevane.
Skuleturane for 10.-klassingane ved skulen i staden gå til Utøya og demokrativerkstaden der, fortel Skau-Nilsen.
På spørsmål om ikkje elevane då går glipp av viktig kunnskap om andre verdskrig, svarar rektoren:
– Eg tenkjer at me kan få inn den kunnskapen på andre måtar.
Ho understrekar at skulen ikkje berre skal vere gratis for alle familiar, ein skal også oppleve at den er gratis.
– Med den dugnadspraksisen som har vore, har det vore vanskeleg, seier ho.
Tre store skular avlyste
Ole Johnny Hansen er dagleg leiar i Hvite busser, ein av aktørane som blant anna arrangerer turar til konsentrasjonsleiarane Auschwitz og Sachsenhausen. Dei har bussa norske elevar nedover i Europa sidan 1992.
Han seier det ser ut som det har blitt ein tradisjon på å tolke gratisprinsippet veldig strengt og negativt.
– Me ser at ein del skular og foreldre er blitt engstelege. I år har tre store skular, med rundt 600 elevar, kasta inn handkleet. Dei er redde skuleturane vi bryte med gratisprinsippet. Dette står i djup kontrast til den nye byråden sitt ønske om at langt fleire skal ut å reise, seier han.
Hansen meiner at å reise for å lære om andre verdskrig og holocaust er viktigare enn nokon gong og at det er trist dersom veldig strenge tolkingar av gratisprinsippet skal komme i vegen for at elevar reiser på tur.
---
Gratisprinsippet i skulen:
- Gratisprinsippet har rett på gratis offentleg grunnopplæring
- Skulen kan ikkje krevje at elevar eller foreldre dekkjer utgifter i samband med grunnskuleopplæring eller vidaregåande opplæring
- Dette inkluderer også skuleturar – nokon som har forårsaka forvirring i Oslo-skulen
---
