– Det har vore veldig deilig med det kristne fellesskapet, og å kunne ha ein pause i skulekvardagen med andakt. Det gjorde det lettare å halde ut lange dagar, seier Knut Røksund, tidlegare elev ved Kongshaug Musikkgymnas.
Han gjekk på den kristne vidaregåande skulen utanfor Bergen frå 2020-2023. For tida jobbar han der som miljøarbeidar. På Kongshaug har han møtt folk frå mange uike kristne samfunn i Norge, men understreker at ikkje alle der er kristne.
Stor grad av sjølvstende
Kongshaug Musikkgymnas er ein kristen vidaregåande internatskule på Lepsøy i Bjørnafjorden kommune utanfor Bergen. Skulen drivast av Norsk Luthersk Misjonssamband.
For Røksund, som kjem frå Bømlo, var det godt å få reise vekk då han byrja på vidaregåande. Han fortel at han opplevde stor grad av sjølvstende ved å flytte på internatskule.
– Det var godt å komme seg ut av bygda, møte andre folk og få nye perspektiv, seier han.
At andre kan vere skeptiske til kristne skular, kan han skjøna.
– Det kan høyrast «crazy» ut med kristne skular og elevar som lever i ei slags «boble». Det er jo snakk om tre år og i den fasen i livet ein veks mest. Samtidig er det lett å dømme når ein ikkje veit så mykje om korleis det eigentleg er, seier han.
Meiner det er rom for usemje
Røksund kjem frå ein kristen familie, og har ikkje sjølv opplevd at haldningane til skulen, eller lærarar, har vore i strid med hans eigne. Men han har sett det har hendt andre elevar.
Han trekkjer spesielt fram samliv og ekteskap, sex, kjønnsidentitet og kjærleik mellom same kjønn som spørsmål elevar og lærarar kunne vere usamde i.
– Lærarane på skulen er kristne, og som privatskule kan dei seie det dei meiner. Likevel opplever eg at det har vore rom for at elevar som meiner andre ting kan uttrykke det. Me har hatt mange fine samtalar i timane, seier han.
Del av storsamfunnet?
På spørsmål om han kjente seg som ein del av storsamfunnet då han gjekk på den kristne vidaregåande skulen, svarar Røksund:
– Ja, eg gjorde det sjølv. Men eg merker av og til at andre ser på oss som framande, men det er kanskje fordi dei ikkje ser oss så ofte, seier han.
Han fortel at han spesielt i russetida kunne kjenne på at andre russ hadde fordommar mot han og dei andre kristne elevane. Stort sett opplevde han at fordommane sprakk då dei kom i snakk.
Tajik kritisk til religiøse skular
«Vi ønsker ikke å autorisere eller oppmuntre til skoler som drives av personer med særoppfatninger.» Slik opnar statsvitar Svein Erik Tuastad forskingsartikkelen sin om religiøse skular. Artikkelen er publisert i Nytt Norsk Tidsskrift.
Sitatet er frå stortingssalen i 1959, då stortingsrepresentanten Rakel Seweriin frå Arbeidarpartiet tok eit oppgjer om dei private religiøse skulane.
Tuastad meiner det går ein rød tråd fram til Hadia Tajik og hennar syn på religiøse skular. I samband med boklanseringa av biografien hennar Frihet i 2020, omtala Tajik ein kristen skule på heimplassen hennar, som for ho vart eit «symbol på parallellsamfunn». Ho har også uttalt at ho personleg er imot «alle private skoler med et religiøst grunnlag».
Statsvitaren såg gjennom doktorgradsarbeidet sitt at religiøse skular bar i seg nokre av dei viktigaste ideologiske konfliktane i samfunnet.
– I tillegg såg eg etter å ha gått igjennom debattar om temaet, at det var utruleg lite forsking på korleis elevane sjølve oppfatta å gå på religiøse skular. Samtidig har det kome veldig sterke påstandar frå politikarar om desse skulane, seier han.
Han meiner religiøse skular symboliserer viktige ideologiske spørsmål, og at ein kan bruke dei som ein indikasjon på kor stor grad norsk politikk er liberal eller ikkje.
Ønskjer ikkje «parallellsamfunn»
I forskinga har han sett på det han kallar «moderate» kristne vidaregåande skular, altså som har ein tydeleg kristen profil, men som ikkje er heilt «lukka».
Tuastad intervjua 40 personar over ein tiårsperiode. 20 av desse var elevar som gjekk på ein religiøs vidaregåande skule, 15 gjekk på offentlege vidaregåande, samt fem med særleg kunnskap om den religiøse konteksen. Han kan basert på dette seie noko om typiske «trekk» ved den kristne vidaregåande skulen. Han skil også mellom nylege og tidlegare elevar, der den fyrste gruppa gjekk på skulen etter 2010, og den andre før. Tuastad har samanlikna svara til elevane på dei kristne skulane med svara til elevane på dei offentlege skulane.
Tuastad meiner venstresida sin motstand mot religiøse skular er godt grunna i teorien, og at det er viktig ting som vert diskutert. Men han trur dei mest kritiske heng igjen i fortida.
– Dei er opptekne av at det ikkje skal oppstå såkalla parallellsamfunn, at elevar skal ha ei stor grad av sjølvbestemming, og ikkje mindre fridom enn andre fordi dei går på religiøse skular. Dette er viktige bekymringar, men elevintervjua tyder på at det ikkje er ei presis skildring av stoda i dag, seier Tuastad.
Dei viktigaste funna
Det kan ha vore ein overdriven kritikk av religiøse skular og ein tendens til å generalisere og «skjere alle over ein kam», seier Tuastad.
– Det viktigaste funnet er at kritikken mot religiøse skular ikkje ser ut til å treffa slik situasjonen er i dag. Elevane eg har snakka med er superintegrerte, har full autonomi og er veldig sosiale. Ved å sette det på spissen, kan ein nesten seie at den politiske kritikken av religiøse skular kokar ned til å vere kritisk til at folk har ein kristen livsstil, seier han.
Tuastad seier at kritikken frå politikarar blant anna har gått ut på at ein ikkje vil ha såkalla parallellsamfunn, og at politikarar trur at elevar ved skulane ikkje blir like integrerte i samfunnet som elevar på offentlege skular. Basert på forskinga si, trur han ikkje det stemmer.
– Desse skulane er ein del av eit nasjonalt fellesskap. Skulane bidreg til å gje mange av elevane ei dobbel tilhøyrigheit. Elevane vert både integrerte i ein kristen fellesskap og i det nasjonale fellesskapet, seier han.
Må få velje kristen livsstil
Tuastad tolkar elevintervjua slik at det i større grad vert lagt vekt på ein diskusjonskultur i offentlege skular, men at det ikkje nødvendigvis betyr at kristne elevar utviklar mindre grad av kritisk sans.
– Kritisk sans er ein verdi som står sterkt i den norske kulturen, og derfor vil elevane på dei kristne skulane ha dette med seg som ein del av den kulturelle bagasjen. Det var ingen tvil om at dei kristne elevane eg snakka med hadde kritisk sans, seier han.
Ved å sette det på spissen, kan ein seie at å vere kritisk til religiøse skular, er som å vere kritisk til at folk har ein kristen livsstil
— Svein Erik Tuastad
Han meiner ein kan snu autonomiargumentet på hovudet; Å gje unge folk autonomi betyr at dei må få lov til å velja ein kristen livsstil og omgjevnader som då høver.
– Lever ein i eit parallellsamfunn dersom ein ikkje vil vere med å drikke seg «dritings»? Spør Tuastad.
Intervjua kan tyde på at Arbeidarpartiet og venstresida i norsk politik bommar i kritikken av religiøse skular, meiner han.
Mykje har endra seg
Statsvitaren seier det har skjedd mykje i dei kristne skulane sidan 1970- og 80-talet. Mange av restriksjonane som fanst då, er vekke no. Han ser eit skilje mellom dei nylege og tidlegare elevane.
– Hovudskilnaden er at for nokre tiår sidan såg det ut til å vere fleire «kampar» der mange elevar ikkje godtok restriksjonar frå skulen. Religiøst begrunna kontroll var ei mykje sterkare kjelde til konfliktar mellom elevar og lærarar då enn det ser ut til å vere no, seier han.
