Empati er kompetanse

– Du får ikkje lenger sitja her framme. Frå nå av må du sitja i baksetet. Eg vil ikkje ha ein så uhøfleg gut ved sida av meg. Du svarar meg ikkje når eg snakkar til deg, og du slamrar igjen bildøra kvar gong du går ut! ropar taxisjåføren sint til skuleeleven han hentar kvar morgon.

Ein kunne kanskje tru at ei av bjøllene til sjåføren skulle ringa, når det er ein skule for elevar med særlege behov, som han kjører guten til kvar morgon. Men sjåføren ser berre ein uhøfleg gut.

Andre ser ein gut som ikkje forstår sosiale kodar like godt som andre. Utskjellinga gjer ikkje guten meir pratsam i bilen framover.

«Eg er her inne! Her inne!»

I første etasje på eit tannlegekontor prøver ein annan drosjesjåfør å baksa ein rullestol inn i den altfor tronge heisen. Dunkinga mot heisdør og –vegger ser ubehageleg ut for passasjeren. Ho stirrar rett framfor seg og ser ikkje ut til å kunna snakka. Sjåføren diskuterer ulike strategiar med meg, før me endeleg får henne inn.

LES OGSÅ: – De fleste terrorister er som oss

I det eg spring opp trappa for å opna dørene der, går det opp for meg: Ingen av oss har sagt eitt ord til personen eg eigentleg prøver å hjelpa. Flau ser eg henne inn i augo og stotrar fram noko slikt som «Uff, eg har så vondt av deg som må gjennom så ubehagelege ting for å komma til tannlegen. Det burde ikkje vore slik.» Då møter eg eitt av dei sterkaste blikka eg nokon gong har sett. Det er som ho ropar til meg desperat med augo: «Eg er her inne! Her inne!»

Nyare hjerneforsking

Å leva seg inn i andre menneske sin situasjon er ein vesentleg del av det menneskelege tilveret. Det er slik me forstår kvarandre. Nyare hjerneforsking viser at hjernen vår er konstruert for det. Med mindre me har ei utviklingsforstyrring i hjernen, har me likt biologisk grunnlag for empati. Men å omsetja empatien til praksis må me læra av andre.

LES DIKTMELDING: «Oppsøkjer dei mørkaste krokane i menneskesinnet»

Å kjøra drosje er ikkje hjerneforsking. Men drosjesjåførar har minst like stor bruk for empatisk kompetanse som hjerneforskarar. Omtanke er eit grunnvilkår for tenesteyting til sårbare samfunnsgrupper.

Foreldra våre og livet elles gir oss ulike føresetnader for å bli omtenksame menneske. Solveig, som har kjørt drosje på Sand i mange tiår, er for eksempel ein uvanleg omtenksam person. Der ser det ut til å liggja i slekta. Slik har dei fleste av oss eigentleg lyst til å vera. Det er berre psykopatane som ikkje bryr seg om andre. Men i møtet med folk me ikkje så lett kjenner oss igjen i, kan mange bli litt hjelpelause. Då treng me opplæring.

«Funkofobi»

Sjølv hadde eg vore altfor lite saman med menneske med ulike funksjonshemmingar før eg var seksten. Då begynte venninna mi på Lundheim folkehøgskole, og eg var på besøk fleire helger. Skulen har elevar med rørslehemming som ei viktig målgruppe, og tilrettelegginga rundt dei var så naturleg, at nye vennskap blei likeverdige på tvers av slike forskjellar. Fordommane eg ikkje visste at eg hadde hatt, kom ut i dagslyset og sprakk som dumme troll. Lynkurset på Lundheim var eit effektivt våpen mot såkalla funkofobi.

LES OGSÅ: «Vi glemte Aylan»

I fjor greidde Förbundet Unga Rörelsehindrade å få inn nyordet «funkofobi» i Svenska akademiens ordlista: «funkofobi». Dei ville gjera folk merksame på «förminskningen av personer med diagnos» og fordommane mange har mot menneske med funksjonshemming.

Eg trur ikkje drosjesjåførar er meir funkofobe enn andre. Men som tenesteytarar i eit offentleg tilbod, er det vesentleg at dei har stor forståing for korleis det er å leva med nedsett funksjonsevne.

Velferdstilbod

Sjølv om taxinæringa er privateigd, fungerer drosjane som ein integrert del av det komplette kollektivtransportsystemet. Dei er ein del av velferdstilbodet som står for transport til eldre, skulebarn, sjuke og menneske med rørslehemming. Norske drosjar får 3,8 millionar rekvisisjonar i året for å frakta pasientar til og frå behandling.

LES OGSÅ: – Alle kan få et rusproblem

I tillegg sørger dei for tilrettelagt transport for folk med rørslehemming. Drosjane vinn dei fleste offentlege anboda på denne typen transport, fordi få har den fleksibiliteten som trengst til å utføra slike oppdrag.

Kursopplegg

Fleire taxiselskap har «taxiskule» for dei som vil bli sjåførar: eigne kursopplegg der ein lærer førstehjelp, bruk av takstameter og god service. Men det ser ikkje ut til å vera sterkt fokus på opplæring i «tilrettelagt transport». Trengst det ei fordjuping i pensum?

Ifølge Norges Taxiforbund har drosjenæringa 13 500 årsverk. Det er mange sjåførar, men ikkje eit uoverkommeleg tal med tanke på opplæring. Eg er sikker på at mange på Lundheim folkehøgskule kunne vore gode kurshaldarar.

Og han «uhøflege» skuleguten kunne kanskje også lært vekk eit triks eller to.