Ein av ti innsette er utviklingshemma

Rundt 9.300 menneske blir årleg sett i fengsel – og til ei kvar tid sit det om lag 3.900 innsette i Norges 43 fengsel.

Forskar Erik Søndenaa ved Kompetansesenteret for sikkerhet-, fengsel- og rettspsykiatri (SIFER) har i eit doktorgradsarbeid sett nærare på dei innsette. Forskingsfunna hans blei nyleg presenterte på ein kriminalpolitisk konferanse.

Søndenaa avdekkjer at ei gruppe slit særleg:

Ein av ti har diagnosen lettare psykisk utviklingshemma

Med andre ord: Vi snakkar om rundt 390 innsette.

LES MEIR Innsette må tåle innlåsing under gudstenester

Har låg IQ

– Det er mange, seier Rita Bråten til Vårt Land. Ho er leiar i Norsk Fengsel og Friomsorgsforbund, som organiserer fengselstilsette.

Storparten av mennene og kvinnene i Søndenaas studie har ikkje diagnosen psykisk utviklingshemming, men dei oppfyller kriteria. Nordmenn flest har i snitt ein IQ på rundt 100. Personane i studien har ein IQ mellom 55 og 75, noko som tilsvarer at dei er psykisk utviklingshemma.

Fleire gjengangarar

Utsiktene til denne gruppa innsette er heller ikkje lys:

– Psykisk utviklingshemma innsette kan ende som gjengangarar i fengsel. Dei kjem inn i eit spor som er uheldige for dei, seier Erik Søndenaa til Fontene.no, som først omtalte saka.

Søndenaa, som er tilsett ved St. Olavs Hospital, divisjon Psykisk Helsevern, er ein av Norges fremste ekspertar på kriminalitet og utviklingshemning og psykisk helse og gjengangarkriminalitet. I doktorgradsarbeidet har han intervjua han 150 innsette av begge kjønn.

Forvalte ein tusenlapp

Forskaren fortel at det er vanskeleg for dei tilsette i fengsla å oppdage dei som slit med utviklingshemmingar. Søndenaa peikar på at det einaste som skil denne gruppa frå dei andre, er at dei forstår mindre av «det vi andre tek for gjeve».

– Dei aller fleste innsette som er psykisk utviklingshemma klarer ikkje relativt enkle ting som å forvalte ein tusenlapp – og slett ikkje ta vare på vener og familie.

Forskinga hans avdekkjer at desse mennene og kvinnene har ofte problem med å meistre det meste, utdanning, jobb, helse, kosthald og trening, viktige område for å kunne leve eit godt liv.

LES MEIR Går i kloster bak murane

Manglar kunnskap

Forbundsleiar Bråten i Fengsel og Friomsorgsforbundet stadfester forskar Søndenaas funn:

– Fengsla evnar ikkje å finne dei som er psykisk utviklingshemma. Dermed får vi heller ikkje gitt dei den hjelpa dei treng.

– Kvifor klarar ikkje fengsla å finne dei som er psykisk utviklingshemma?

– Vi har ikkje helsefag i utdanninga, vi blir ikkje kvalifiserte til å avdekkje dette, forklarar Bråten.

Forskaren seier seg samd. Han meiner fengselsutdanninga må bli lagt om.

Kamuflerer veikskapar

Søndenaa har funne ut at det slett ikkje er lett for fengsla å finne dei med diagnosen utviklingshemma heller:

Dei fleste innsette med psykisk utviklingshemmingar ønskjer ikkje hjelpetiltak, dei vil leve sjølvstendige liv og er flinke til å kamuflere veikskapane sine.

Får diagnose seint

I Bergen sit Ragnar Tesdal. Han er leiar for Kalfarhuset oppfølgingssenter, ein institusjon eigd av Kirkens Sosialtjeneste. Tesdal har lang røynsle med å følgje opp innsette etter at straffene er sona.

– Vi møter dei som først i 40-årsalderen får ein diagnose. Hadde dei fått han som barn kunne mykje vore annleis, seier han til Vårt Land.

Tesdal snakkar om menn og kvinner som veks opp utan at nokon oppdagar at dei eigentleg er psykisk utviklingshemma.

Betre oppfølging

– Familien vil ikkje eller kan ikkje, for fleire er skamma for stor. Så kjem dei på skulen og blir «problemelevar». Skulen brukar mest krefter på å roe desse elevane ned, ikkje gå bakanfor, finne ut kva som eigentleg er problemet, finne ut kvifor elevane er aggressive og utagerande.

Tesdal er viss på at norske fengsel hadde hatt færre innsette som var psykisk utviklingshemma om skule, heim og PP-tenesta hadde samarbeida betre om å hjelpe dei elevane som verkeleg treng ekstra oppfølging.