Det er mykje angst og uro i Bibelen. Ja, dei fleste bibelske personlegdomane er før eller seinare anten redde eller bekymra. Det begynner med Adam og Eva som gøymer seg for Gud i hagen. Dei er nakne, redde og skamfulle. Sara og Hagar og Abraham er også urolege, ja dei er vel beint fram redde, særleg for korleis det skal gå med etterkomarane. Slektshistoria vidare fortel om hungersnaud, undertrykking, maktkampar og ymse anna ein kan bekymra seg over.
Og profetane, ja, dei bekymrar seg for om dei har det som skal til for å makta å vere Guds sendebod. Er ein stor nok, sterk nok, talefør nok? Kongane går heller ikkje fri frå slike tankar. Saul si uro liknar på det vi i dag ville kalla angst. Det er rett nok eit gap mellom Bibelens antropologi og vår forståing av psykisk helse. Likevel, her er mykje interessant å hente ved å sjå nærare på Bibelens urolege menneske.
«Magen er uroleg, hjartet vrid seg»
Kva er det så å vera redd? Redsle, eller uro kan vere hensiktsmessig, anten det gjeld å mobilisere overfor ein fiende, eller om ein treng å bøya seg framfor Gud. Annleis er det når uroa også blir sjølve problemet. Då vert ein lamma, mistar livslyst, og som sjuk å rekne.
I forteljinga om den plaga Saul er det Davids harpespel som gir lindring. Medan forteljingane i Bibelen nøkternt beskriver angst, eller uro, er det først og fremst dei poetiske tekstane som tek ein på innsida av menneskets uro. Til gjengjeld er den rimeleg usensurert, slik som i Salme 55: «Hjartet vrid seg i meg, eg er gripen av dødsangst. Eg skjelv av frykt, eg er overvelda av redsle.» Eller i Klagesongane: «Magen er uroleg, hjartet vrid seg» Løysinga er i alle høve gjennomgåande å overgi seg til Gud.
---
Ingunn Aadland
· Førsteamanuensis i Det gamle testamente, Bibel og hermeneutikk ved MF vitenskapelig høyskole. Underviser i bibelfag og kulturhistorie. Disputerte i 2016.
· Forskar no hovudsakleg på bibelresepsjon i norsk kultur.
· Har skrevet barnebøkene Jesus og borna og Påska fortald for dei små
---
Ja, den som set si lit til Gud blir berga. Men den som har Gud til fiende er sjanselaus. I Ordspråka heiter det at «å frykta Herren er eit trygt vern», ja «å frykta Herren er ei kjelde til liv». Og med visdomslæraren i Salme 119, kan ein bryta ut: «Eg vil springa den vegen dine bod viser, for du gjer mitt hjarte stort.» Eg tenkjer nok at denne forstørringa av hjartet handlar om fråvær av hjartekramper og angst. Altså å vera trygg i kroppen, også reint kjenslemessig. For stigen som boda viser, gir glede.
GT sin antropologi
Redsle høyrer med til det kroppslege livet, på linje med å vera trøytt og svolten. Ja, redsle er gjerne forbunde med hamrande hjarte og skjelvande eller kraftlause armar og bein. Uroa sit i hjartet, og den viser seg i tap av kroppsleg styrke.
I Sefanja kan ein lesa: «Den dagen skal dei seia til Jerusalem: Sion, ver ikkje redd! Lat ikkje hendene siga!» . Eller i Jeremia: «Då vi høyrde ryktet, vart hendene våre slappe, trengsle greip oss, rier som hos ei fødande kvinne.» Forøvrig beskrivest fienden, Egypt, som kvinner med redde hjarte, vaklande kne, og hofter som skjelv av frykt. Denne typen feminisering av fienden, har til hensikt å påføra skam.
I Det gamle testamente er tilbøyelegheita til «frykt» ein del av ein svekka maskulinitet. Dei utvalde er nemleg underordna Gud sjølv, og slik avhengige av Gud. Og likevel, når Bibelen skal konstruera sine heltar, så er uro ein del av ein adekvat respons. For ein skal vera redd for Gud. Redsle er ei side ved det å vere menneske, til skilnad frå Gud. Og det er gjerne Gud som framprovoserer redsla.
Slik blir redsla eit utrykk for audmjukheit. Sjølv om dei fleste ganske utelukkande vil tenkje om uro og angst som eit livsbegrensande fenomen, så er den også ein del av ein strategi for å overleve, eller å oppnå eit resultat. I så måte er redsla rett og slett ein adekvat respons, og er ein del av løysinga på eit problem.
---
Aadlands uro
1. I hvilke situasjoner kan du oppleve «triviell» urolighet?
– Eg kan bli uroleg når tida ikkje strekkjer til. Eg er ganske optimistisk anlagt, men dersom eg begynner å lure på om ting ikkje går opp, då kan eg bli redd for å bli redd.
2. Når var sist gang du kjente på urolighet i ditt liv?
– Eg har jo mangt å uroa meg for. Nyleg var eg sjuk, og måtte halde senga. Då fekk eg tid til å kjenna etter. Det var ubehageleg. Når det kjem til dei store verdsproblema, orker eg i grunnen ikkje å tenkje på dei. Kva for ei verd etterlater vi komande generasjonar? Det er for trist.
3. Hvordan håndterer du uroligheten?
– Det er godt å feste blikket på noko utanfor seg sjølv, anten det er i kyrkja eller i naturen. Eg får stor sjelero av bærplukking i skogen, eller av å sjå på fuglar. Men aller helst går eg på ski.
---
Gudsfrykt
Det å vera redd er altså meir enn ei «kjensle». Der er også ei haldning. Særleg viser dette seg i tilknyting til gudsomgrepet. For Gud skal ein frykta. I denne samanhengen er frykt altså eit ideal. Ja, denne forma for frykt kan tyda på sjølvinnsikt, og er forbunde med visdom. Daniel, som både var vakker, klok og modig, kvitnar og skjelv av angst. Han er tilsynelatande uredd i løvehola, men går i bakken når han får sjå eit syn. Her lyder dei velkjente orda: «Ver ikkje redd».
For Daniel har ein gudfryktig, og heilt ideell respons. Jona, som rømmer bort frå Gud, er ein meir tvetydig skikkelse. Ifølge han sjølv fryktar han Gud, men det står ingenting om at Jona vert redd. Derimot er sjøfolka livande redde, og til slutt kastar dei Jona på sjøen. Det er nok naudsynt å skilja mellom gudsfrykt og uro, eller angst. Men skiljet er også kunstig, for det å frykta Gud er som vi har sett her, nært forbunde med nettopp naud og redsle. Og gudsfrykt, som haldning, viser seg også i kroppen.
Så er angst ein del av eit naudsynt repertoar. Ikkje minst fordi Gud er skremmande.
Bibelske eksempel
Kva blir løysinga, då, når uroa blir eit problem? Redsla kan uttrykkjast både som svakheit og styrke. Ein kan røma bort frå Gud, slik Jona gjer, eller koma Gud i møte, slik Job gjer. For den som vender seg til Gud, blir det til styrke.
Elia mottek ein drapstrussel, og er redd for sitt eige liv. Han drar som fleire andre ut i ørkenen og set seg under ein gyvelbusk, med intensjonen om å gi opp. Og slik er det med uro eller angst, døden kan kjennast som einaste utveg. No er det nok, Herre! Sidan uro gjer ein svekt fysisk, er løysinga å styrkjast gjennom å ta til seg mat. Det er Herrens engel som kjem med brød og vatn. Så er han styrkt til å legge ut på ei lang ferd, og han møter Gud i stilla.
Også den gudfryktige Job klagar: Å, om mi uro kunne vegast og leggjast i vektskål med mi sorg! Job er kraftlaus, plagene Gud har sendt mot han er som giftpiler. Job vender seg til Gud, og kjenner på angst: «Eg tenkjer etter og blir slegen av skrekk.» . Løysinga til Job blir tilsynelatande total underordning. For skaparen held i det heile. Og Job blir velsigna, gamal og mett av dagar.
Ver ikke redd
Ver ikkje redd, seier Gud til Hagar. Ver ikkje redd, seier Gud til Elia. Det går som eit refreng gjennom Bibelen, faktisk over to hundre gonger. Oppfordringane stadfester gjerne at redsla er adekvat, men at løysinga er ivaretatt. I gjenforteljing av Bibelen har vi ein hang til å framstilla dei bibelske skikkelsane som modige heltar. Då mister vi eit viktig aspekt. Dei bibelske heltane er, rett nok mest i Det gamle testamente, skamlaust redde. Så er angst ein del av eit naudsynt repertoar. Ikkje minst fordi Gud er skremmande. Og livet er sårbart. Men den som fryktar Gud, ja den finn også trøyst i Guds nærvær.
