I kor stor grad skal Brussel vedta klimakutt som får konsekvensar for kvar einskild europear? Blir det gatekampar og brennande bildekk i protest mot klimatiltak som råkar arbeidarklassen? Eller er motstanden ideologisk og stabil? Ei undersøking kan tyde på det siste. Meir om det lenger ned i teksten. Først litt om kva som skjer dei neste vekene.
I juni går veljarane i 27 EU-land til urnene for å velje 720 representantar til EU-parlamentet i juni. Sjølve valet går over fire dagar og går føre seg på 24 språk. Det er det nest største demokratiske valet i verda, etter India.
Mange i Norge tenkjer på langdryge byråkratiske prosessar i Brussel. Det kan nok stemme, men noko har skjedd.
EU har dei siste åra har vist fram ein heilt annan handlekraft enn tidlegare. Med krigen i Ukraina vart EU nøydd til å pense over til eit hurtigspor for å sikre landas tilgang til energi. Det lukkast og har vist at EU-landa verkeleg kan handle raskt om dei må.
Kommisjonsleiar Ursula von der Leyen har gått i bresjen for ein aktiv klimapolitikk med mål om å kutte 55 prosent av utsleppa i unionen innan 2030. I 2050 skal unionen ha null utslepp. For det globale klimaet, kan det bli ekstremt viktig at EU leverer. I haust kan USA velje ein president, Donald Trump, som er erklært motstandar av alle klimatiltak. Leiinga i den internasjonale klimakampen kan då liggje hos EU.
Er europearane trøytte av klimapratet?
Det er ikkje mange år sidan klimademonstrasjonar var retta mot leiarar som ikkje gjorde nok for å få ned klimautsleppa. Vi hugsar skolestreiken for klima. Og klimabrølet. Nå er det demonstrasjonane mot klimatiltak som får mest merksemd. Greta Thunberg-generasjon er død, sa Unge Høgre-leiar Ola Svenneby på valvaka i fjor.
Gatekampane for klimahandling skjer fortsatt. Men dei er borte frå dagsorden, og dei grøne partia går tilbake.
I mange tilfelle har mobiliseringa snudd. I fleire europeiske land er bønder i opprør, mellom anna mot klimatiltak. Fleire parti på høgrefløyen har mobilisert kraftig på motstand mot klimatiltak. I Tyskland har det vore store demonstrasjonar mot «fyringsloven» som skulle fase ut gass og olje til oppvarming av bygningar.
I somme tilfelle har styresmaktene lytta til protestane og vatna ut kontroversielle tiltak.
Folk flest går ikkje i demonstrasjonstog
Men det er ein viktig ting som ikkje har endra seg sidan klimabrølet ljoma: folk flest går stort sett ikkje i demonstrasjonstog. Korkje for eller imot klimatiltak.
Sjølvsagt får me ein peikepinn på folkeopinionen gjennom å sjå klimastreikande skulebarn eller, motsett, dramatiske bilete av bønder som brenn bildekk i protest mot klimakrav.
Men dykkar me djupare finn me eit anna svar.
Jacques Delors-senteret i Berlin spurte 15.000 personar i Tyskland, Frankrike og Polen om haldningane til ulike klimatiltak. Rapporten frå mars i år viser at støtta til klimatiltak er stabil. Fleirtalet av dei spurte vil ha meir ambisiøse klimatiltak. Motstanderne av klimapolitikk er i stor grad å finne blant tilhengjarane av klimaskeptiske parti.
Så er europearane trøytte av klimapratet?
Hovudkonklusjonen er at det gir liten meining å snakke om eit omfattande tilbakeslag for klimatiltak – såkalla greenlash – i EU-landa. Forskarane bak undersøkinga åtvara dei stor partia mot å tru at dei kan hauste veljarar gjennom å droppe viktige klimatiltak.
Desse kjempar om makta i EU
Så kan Ursula von der Leyen køyre på som før? Neppe. Men for å svare på spørsmålet må ein kikke kjapt på kva EU-demokratiet er.
Dei 720 plassane i EU-parlamentet i Brussel er fordelt etter storleik på landa. Det største landet, Tyskland, har 96 av desse. Ingen land har færre enn seks representantar. Veljarane vel representantar ut frå europeiske partiblokker. Dette er parti med nasjonal tilhøyring, men som finn saman med likesinna europeiske parti i blokker.
Den største blokka ut frå dagens målingar er European People’s parti (EPP), der von der Leyen er frontfigur. Det er ein gruppering av kristendemokratiske parti der norske Høgre og KrF er medlem. På plass nummer to finn ein sosialdemokratiske S&D, der Arbeidarpartiet er medlem.
Den mest spennande kampen står om tredjeplassen. Den står mellom sentrumsliberale Forny Europa, høgrekonservative ECR og EU-kritiske og høgreradikale ID. For å lese meir om EU-valet, kan eg anbefale Energi og klima sin valgjennomgang.
Målingane tyder på at EU-parlamentet går mot høgre etter valet, ifølgje Politico sin gjennomgang. Det som har fått mest merksemd er framgangen til blokken av euroskeptiske parti, ID.
Dei to konservative høgrealliansane, ECR og ID, sprikjer i ulike retningar. Torsdag vart det klart at tyske Alternativ für Deutschland var kasta ut av blokka ID.
Men i klimapolitikken går dei i same retning – dei er klart skeptiske til omfattande klimatiltak. Ifølgje dei siste målingane går dei fram og kan samla få 170 representantar. Dei europeiske grøne partia går tilbake.
Eit varsku frå veljarane
Målingane tyder på at von der Leyen får ny tillit som kommisjonspresident, og at det store fleirtalet vil støtte opp om dei store linjene i klimaplanen.
Men i målingane frå mars er det også teikn til uro. For sjølv om støtta til samla klimainnsats er god, er den ikkje jamt fordelt på ulike tiltak. Grøn omlegging av europeisk industri har stor støtte, og frykta for at tradisjonelle jobbar skal forsvinne er ikkje stor. Derimot er veljarane meir kritiske til karbonprising og forbod mot bensin- og dieselbilar.
Karbonprising betyr at varer produsert med karbonavtrykk vert dyrare. Det er eit upopulært tiltak, og målinga viser at veljarane forventar at dei som vert hardast råka vert kompensert. Skal klimamåla nåast, nyttar det ikkje berre å omstille industrien.
Jo meir klimatiltaka svir i lommeboka til kvar enkelt europear, jo meir vil det koste politisk å gjennomføre dei. Det har klimaskeptiske parti forstått for lenge sidan.
Den breie støtta for europeiske klimatiltak gir EU-landa ein god moglegheit til å lukkast. Kloden har ikkje råd til at dei ikkje lukkast.
