Dødsskrika vi ikkje vil høyre

Smilande born spring rundt på den grøne plenen, mellom rosebusker og pelargonia. Eit foreldrepar ligg mysande og slappar av, i kvar sin solstol. Vi høyrer lyden av biene som summar sommarleg.

I bakgrunnen ser vi røyken stige til himmels, høyrer lyden av skot og menneske som jamrar seg. Ei monoton rumling frå brennkammer fulle av lik. Vi er rett utanfor Auschwitz, midt under det store folkemordet.

Menneske som lukkar augo

I den nye kinofilmen The Zone of Interest blir vi presentert for familieidyllen i kommandantbustaden rett utanfor porten til det som skulle bli symbolet på jødeutryddinga. Ein millionar jødar enda livet i gasskammeret på andre sida av muren.

Handlinga i filmen er eigentleg så kjedeleg som den kan bli, der familielivet går sin gong frå dag til dag: Born som leikar ute i hagen eller inne på romma, hushjelparane som dekker av og på borda, foreldra som kler på seg, sit i telefonen eller les ei bok.

Det som skjer på skjermen ville berre vore heilt kvardagsleg, hadde det ikkje vore for det som kjem ut av høgtalarane.

I andre enden av næringskjeden står det nokon som må betale for uretten med blod, svette og manglande fridom.

Filmens sjokkerande lydbilete tar oss nemleg med på innsida av leiren. Kontrasten mellom paradiset i den velstelte hagen utanfor muren og helvetet på innsida, tar nesten pusten frå sjåaren. Det er eit studium i vondskap.

Korleis kunne dei lukke augo og øyrene, alle desse menneska, på ein gong? Alle kunne vel ikkje vere overtydde nazistar utan empati. Alle kunne ikkje vere mekaniske drapsmaskiner av nokre monster.

Vi lever alle ved ein mur

Det mest ubehagelege med The Zone of Interest er at det kanskje er vel så mykje ein film som problematiserer oss vanlege menneske og vår selektive interessesfære, som det nazistiske krigsmaskineriet. Vi er alle i stand til å stenge ute det som er for ubehageleg, for umenneskeleg, for vondt, og lulle oss inn i våre eigne, trygge liv.

Vi lever alle ved ein mur opp mot det vi ikkje vil sjå, det vi ikkje vil vite, det vi ikkje orkar å ta inn.

Mange nazistar var heilt vanlege menneske, slik vi ser i filmen og slik så mange forfattarar og filmregissørar allereie har fortald. Det er ikkje kommandant Rudolf Höss som blir framstilt på verst vis, han som med militær disiplin skrik ut ordrar om gassing og skotsalvar. Vel så vondskapsfull er framstillinga av kona Hedwig, ho som er i stand til å luke blomane i hagen til lukta av brent menneskekjøt.

Det ser ut til at det einaste som betyr noko for henne er eigen velstand og rikdom. Der, vegg i vegg med dei glødande forbrenningsomnane fulle av drepne jødar, vert egoismen hennar så ekstrem at den blir pervers.

Sjølv om folkemordet, Holocaust og Auschwitz er vanskeleg å samanlikne med det som skjer i vår tid, pressar spørsmålet seg likevel fram: Kva dødsskrik er det vi ignorerer frå murane mellom oss og det grusomme?

Førestill deg lydane i vår tid

The Zone of Interest klarar på meisterleg vis å vise oss kor ubehageleg lyden av liding er. Korleis ville det høyrast ut dersom vi kunne lytte til lyden av all liding i verda? Som filmen viser oss, kan lyd fortelje oss meir enn tusen ord.

Prøv, lukk auga og førestill deg lydane:

Det israelske kampflyet som susar gjennom lufta, medan den over 900 kilo tunge bomba knusar strukturen på bustadblokka inne i Gaza by. Skrika frå heile familiar som i løpet av få sekund blir gravlagde i betong og støv.

Vi kan også nøye oss med å seie «ikkje vi». Så kan vi samstundes førestille oss kva slags filmar regissørar i framtida kjem til å lage om oss og vår veikskap.

Den 19 år gamle ukrainske soldaten som oppdagar ei drone over hovudet sitt, medan han ligg åleine i skyttargrava. Sprengstoffet som blir sleppt mot han, treff og sprenger av lemmene. Blodet og livet som i løpet av få minutt renn ut av kroppen.

Midt ute på Middelhavet, i bølger og uvêr, der lungene til ein syrisk tenåring vert fylde med vatn.

Desse scenene er ubehagelege. Lydane er kanskje endå verre.

Vi er rett nok ikkje direkte ansvarlege for lidingane, slik Rudolf Höss var i Auschwitz. Den gongen var det eit industrielt folkemord bygd på ein antisemittisk ideologi.

Framtidas filmar om vår veikskap

I dag er verda, lidingane og ansvaret for det som skjer annleis enn det var i 1942. Det er ikkje vi som sit bak spakane i det israelske kampflyet. Det er ikkje vi som fjernstyrer den iransk-produserte drona frå ein russisk kommandosentral. Det er ikkje vi som tener oss rike på å smugle menneske i skjøre farkostar over Middelhavet.

Indirekte er det likevel slik at all urett er knytt til oss på eit eller anna vis. Ta til dømes kobolten i dei elektriske bilbatteria våre, som er henta ut av gruvene i DR Kongo. Der bidreg utvinninga til grove menneskerettsbrot som tvangsflytting, barnearbeid og væpna konflikt. Vi veit også at det ikkje noko som heiter billige klede. I andre enden av næringskjeden står det nokon som må betale for uretten med blod, svette og manglande fridom.

Fru Höss nøyer seg med å tenke at det ikkje er hennar problem at menneske lir på den andre sida av muren.

Vi kan også nøye oss med å seie «ikkje vi».

Så kan vi samstundes førestille oss kva slags filmar regissørar i framtida kjem til å lage om oss og vår veikskap.