I byen Bayreuth, nord i Bayern, har det sidan 1876 samla seg tusen av folk som vil sjå festspela for komponisten Richard Wagner. Den politiske historia til Wagner og festspela gjer til at fleire er kritisk.
Grunna sine politiske meiningar, blir musikken til den innflytelsesrike komponisten brukt av høgreekstreme grupper.
– Bayreuther Festspiele, eller Festspela i Bayreuth, er ikkje eit pilegrimsmål for høgreekstremistar, seier professor i musikkvitskap og Wagner-ekspert Erling E. Guldbrandsen.
Han har sjølv besøkt festspela i Bayreuth fleire gongar og kjenner til kulturen rundt den store hendinga i Nordbayern.
– Festspela er derimot eit pilegrimsmål for dei som er entusiastiske for Wagners musikk og drama. Politikken interesserer dei ikkje, det er musikken og opplevinga. Dette er musikk som har vore veldig medrivande i 150 år, og som har hatt mykje innflytelse, påpeikar Guldbrandsen.
Den antisemittiske komponisten
Festspela i Bayreuth startar 24. juli og varar heilt til 27. august.
I dag er det mange som unngår å spele Wagner. Mest grunna assosiasjonane rundt namnet. Til dømes er han kjend for å vere antisemitt, og den ekstreme militærgruppa Wagner frå Russland som har vore aktiv i krigen i Ukraina, er kalla opp etter han.
Guldbrandsen seier ein må skilje mellom tre ting når det kjem til Richard Wagner: Wagners eigen politiske meining, Festspela i Bayreuth si historie og musikken til Wagner.
Richard Wagner er svært omstridt sidan han var ein uttalt antisemitt. I 1850 publiserte han eit politisk essay der han meinte at jødane heldt eit grep om Tyskland og tysk kultur.
---
Richard Wagner (1813 – 1883)
Ein av dei største komponistane frå Tyskland. Kjend for nokre av dei mest viktige operaane som Tristan og Isolde, Lohengrin og Den flygande Hollender.
Var ikkje så populær blant sine komponist kollegaer, mykje grunna sin politiske idear. Filosofen Friedrich Nietzsche skreiv ein kritikk av Wagner der han er ueinig med komponistens sterke kristne tru, og korleis dette vart reflektert i verka hans.
---
– Wagner sa at jødar ikkje kan forhalde seg til nasjonal kunst. Dette essayet og Wagners politiske meiningar er det mange som har tatt avstand til. Hans familie og slekt har også distansert seg frå ytringane.
Komponisten døde i 1883, og det var etter hans tid at musikken var assosiert med noko negativt.
Stjernebesøk: Hitler
Festspela i Bayreuth vart grunnlagt av Wagner i 1876 og vart fort eit stort kulturelt event i Europa. Kvart år kjem det dirigentar, musikarar og songarar frå heile verda for å delta og bidra til festspela.
Wagners familie har gjennom alle år stått bak leiinga av spela, men har fått mykje kritikk av historia til festspela, særleg da Adolf Hitler vart ein stamgjest hjå festspela.
– Hitler vart god venn med dåverande leiar for Bayreuther festspiele, Winifred Wagner. Den tyske diktatoren klarte å utnytte Wagners musikk og bilde for eigen propaganda, og brukte festspela for å få ein veg til kunsteliten i Europa, seier Guldbrandsen.
Festspela vart ein viktig kulturmøtestad for Hitler då han regjerte, men då tyskarane tapte andre verdskrig, vart kulturmøtestaden svært svekkja.
Oppsetningane punkterer pompøse og nasjonalistiske tendenser
— Erling Guldbrandsen
– Spela vart stengd i 7 år, og da det kom tilbake tok dei sterk avstand frå fortida og koplingane med nazistane, fortel Guldbrandsen og fortsett med å seie at festspela vart Entnazifiziert, avnazifisiert, og vart meir liknande festspela slik Wagner ville ha det.
Guldbrandsen fortel at festspela er kritisk til si eiga fortid på fleire måtar. Til dømes blir Hitler gjort narr av i nyoppsetjingane av operaene.
– Dette er oppsetjingar som punkterer pompøse og nasjonalistiske tendensar. Oppsetjingane etter andre verdskrig har vore radikale og kritiske. Dei som ønsker noko høgreekstremt i Bayreuth får det motsette, fortel Guldbrandsen.
---
Festspela i Bayreuth
Årleg musikkfestival i byen Bayreuth der verka til Richard Wagner framsynas. Festspela opna i 1876 med den første komplette framsyninga av Der Ring dess Nibelungen.
Angela Merkel og andre kjende fjes er stamgjestar og fleire norske songarar har delteke på scena i Bayreuth. Blant desse er Lise Davidsen og Ivar F. Andresen. I år er songarane Elisabeth Teige og Jens-Erik Aasbø med.
---
Blanding av Beethoven og Shakespeare
– Wagners verker reflekterer ikkje den antisemittiske politikken, seier Guldbrandsen og utdjupar med å seie:
– Nøkkeltemaa i verka er korleis medlidande og kjærleik fører mennesket vidare, medan maktbegjær fører til undergang. Hitler misforstod Wagners musikk.
Den flyvende Hollendar, Tannhäuser, Lohengrin og Tristan og Isolde er berre eit utval av Wagners mest kjende verker.
– Kva er det Wagners verker inneheld?
– Det er ekstremt rikt, djupt og komplekst. Det er ein oppsiktsvekkjande blanding av Beethoven og Shakespeare. Det er teater med komplekse og samansette karakterar og det auser ut frå profilane. Og ikkje minst kan det tolkast på nytt.
Musikken som er forbode i Israel
I Israel blir musikken til Wagner ikkje spelt på tv, radio eller i offentlegheita. Verka til Wagner har aldri blitt oppsett i landet, og dei gongane musikken er blitt framsynt kjem det mykje reaksjonar og kritikk.
Guldbrandsen trekk fram ei hending på 2001, då den jødiske dirigenten Daniel Barenboim framsynte ein ouverture av Tristan og Isolde i Jerusalem saman med eit orkester frå Berlin.
– Fleire av publikum reagerte og gjekk ut av salen. Og det vart ein veldig omtalt hending som skapte ein debatt.
Til den dag i dag blir Wagners musikk framleis ikkje framsynt i Israel, noko Guldbrandsen synst er trist.
– Verka til Wagner og Bayreuther Festspiele tar fullstendig avstand frå antisemittisme. Musikken og oppsetjingane er samansett og rik. Det er ikkje dekning for å seie at det er antisemittisk.
