Draumkvedet er eit av dei mest markante diktverka i norsk litteraturhistorie. Diktet frå slutten av mellomalderen er ein visjon av livet etter døden. Som ein nordisk Dante Alighieri frå Den guddommelege komedie reiser Olav Åsteson gjennom både helvete og paradis. Visjonane kjem som dikttittelen røper i draumetilstand, for Åsteson sovnar på julaftan og vaknar ikkje opp att før trettandedag jul – altså 6. januar.
– Det er ikkje tilfeldig at Olav Åsteson søv seg gjennom den aller mørkaste tida på året. Midtvinters i mellomalderen var verda ekstra farleg. Kva som helst kunne skje når dei mørke kreftene var ute etter menneska, seier forfattar Vidar Sundstøl.
Sundstøl, som sjølv er frå Telemark, blei interessert i Draumkvedet då Telemark historielag midt på 1990-talet gav ut eit tidsskriftnummer om det kjente visjonsdiktet.
– Draumkvedet er viktig kulturhistorie og har røter heilt attende til det norrøne. Diktet handlar om opplevinga av dødsriket, som eg sjølv også har skrive mykje om. Eg har lenge tenkt at eg skulle bruke stoffet i skrivinga mi, men ein kan ikkje berre presse ting inn. Boka må sjølv ønske å ta opp stoffet, og denne gongen ville ho det, seier forfattaren som er aktuell med kortromanen Dag fra natt.
Midtvinters i mellomalderen var verda ekstra farleg
— Vidar Sundstøl, forfattar
Dobbel og forsteina sorg
I romanen besøker hovudpersonen barndomsheimen sin etter at mor hans er død. Han finn til si overrasking ein stor biletvev med motiv frå Draumkvedet, eit vevstykke han ikkje visste at mora hadde arbeidd med. Veven kan også ha å gjere med ei anna stor sorg hovudpersonen opplevde nokre tiår tidlegare: Den vesle guten hans fell frå ein stol og slår seg så hardt i hovudet at han døyr litt seinare.
– Draumkvedet kom inn i romanen gjennom veven. Plutseleg var det på plass. Kva gjer Draumkvedet med hovudpersonen som har opplevd ei slik stor sorg? Legeringa av dei ulike elementa blir sterk, seier Sundstøl.
Forfattaren meiner at sorg er ei kjensle som vedkjem alle menneske.
– Å vere i kontakt med sorg er eit menneskeleg grunnpremiss. Ein kan ha ulike former for sorg. I somme tilfelle kan sorga vere forsteina, som ho er for hovudpersonen i romanen: Fossilisert sorg som aldri er blitt behandla. Det kan skje dersom ein ikkje klarer eller ønsker å gi slipp på det eller den ein har mista, seier han.
---
Draumkvedet
- Norsk visjonsdikt frå slutten av mellomalderen
- Handlar om Olav Åsteson, som fell i søvn på julaftan og reiser gjennom helvete og paradis fram mot trettandedag jul den 6. januar
- Draumkvedet er eit gjennomgåande kristent verk frå tida før reformasjonen
- Diktet har truleg opphav i Telemark, og blei «oppdaga» i Øvre Telemark på 1800-talet
---
Søvnvandring på tretti år
I Dag fra natt flettar Sundstøl saman motiv som sorg, draum, søvn, mørke og natt, omtrent som i ein vev. Hovudpersonen er som Olav Åsteson på ei søvnvandring, ei vandring som ikkje tek tretten dagar, men heile tretti år. Romanen handlar også om kunst, både om Draumkvedet som ein litterær skatt og om biletveven som mor til hovudpersonen har vove med utgangspunkt i mellomalderballaden.
– Boka stiller spørsmålet om kunsten kan verke forløysande. Om han kan låse opp avstengde rom, seier Sundstøl.
På same vis som ein kan sjå på kunsten som gåver frå dei døde, kan ein også sjå på det å lage kunst som å tilverke gåver til dei som kjem etter oss – gåver frå dei snart avdøde.
– Det handlar mykje om kva ein vel å tru på. Å tru på noko er også eit val.
– Apropos tru: Spelar det religiøse aspektet i Draumkvedet med i boka di?
– Ja, det gjer det. Draumkvedet er veldig gammalt, kanskje heilt frå 1300-talet. Det er eit tvers igjennom kristent verk, sjølv om den norske katolisismen også hadde tatt opp i seg delar av den norrøne kulturen. Dommedag er det store slaget mellom dei mørke og dei lyse kreftene, der Mikael veg alle sjelene på skålvekt. Så ender det med at Mikael veg alle saman «heim til Jesum Krist»! Alle får komme til himmelen. Alle får komme til Kristus, seier Sundstøl.
I Draumkvedet finst det ikkje noko fordømmande i den kristne trua, som i staden er prega av ein stor kjærleik som møter deg uansett kva du har gjort – om du er ein syndar eller ikkje.
– I boka mi speglar morsveven denne kjærleiken og mildskapen. Boka kan på eitt vis verke nokså trist, men handlar samtidig om ein kjærleik som er større enn den individuelle kjærleiken. Ein større kjærleik som alle er omfatta av.
Mange kunstnariske behandlingar
Sundstøl synest det er tilfredsstillande å skrive seg opp mot ein klassisk litterær tekst. Samtidig som han jobbar med noko personleg, tar han del i ein kontinuitet eller straum som går gjennom kulturhistoria.
– Draumkvedet har jo inspirert ei rekke kunstnarar gjennom historia, seier Sundstøl.
Somme av desse kunstnariske uttrykka er aktuelle nettopp i desse dagar, i høve Olav Åstesons oppvakning på trettande dag jul. I den norske hovudstaden kan ein til dømes høyre ein konsert med vokalensemblet Consortium Vocale Oslo i Oslo domkirke. Her møter Draumkvedet både gregoriansk song, vår tidlegaste kyrkjemusikk, og fleirstemt mellomaldermusikk. Liv Ulvik står for vokalen, mens Inga Margrete Aas spelar bass, Rolf Lislevand trakterer lutt og Nils Økland er med på fele.
– Vi trur dette kan vere ein spesiell og interessant konsert. Det gamle norske visjonsdiktet fortalt på kyrkjetrappa, mens messa i kyrkja blir illustrert med gregoriansk song, informerer Kjell Viig frå vokalensemblet.
Blant andre musikalske behandlingar av Draumkvedet kan nemnast ei rekke korverk tilbake til Ludvig Mathias Lindemann på 1800-talet og David Monrad Johansen på tidleg 1900-tal via Eivind Groven på 1960-talet og fram til Bentein Baardsons 1994-oppsetting på Det Norske Teatret til musikk av Arne Nordheim. Mens kvedaren Agnes Buen Garnås fekk Spellemannprisen for Draumkvedet-albumet ho gav ut på Kirkelig Kulturverksted i 1984.
Også innan tekstilkunsten, som står i sentrum av Sundstøls roman, har Draumkvedet gjort ei rekke nedslag, til dømes hos kunstnarar som Ragna Breivik, Torvald Moseid og Borgny Svalastog.
Så ender det med at Mikael veg alle saman «heim til Jesum Krist»! Alle får komme til himmelen. Alle får komme til Kristus.
— Vidar Sundstøl, om Draumkvedet
Mørke med strime av lys
– Kvar finn vi visjonsdiktet hos dei norske samtidsforfattarane, Vidar Sundstøl?
– I Karl Ove Knausgårds Morgenstjerne-serie er det tilvisingar til Draumkvedet. Det er noko her og der. Men eg kjenner ikkje til nokon som har sett visjonsdiktet så sentralt som eg gjer det i denne romanen.
– Kor viktig er det å lese Draumkvedet i dag?
– Det er eit godt spørsmål, som hovudpersonen i boka også stiller seg. Diktet er blitt halde i hevd heilt sidan 1300-talet, frå generasjon til generasjon. Dette kan tyde på at Olav Åstesons vandring i dødsriket har vore viktig for folk. Døden er det einaste som aldri går av moten. Det kan også vere viktig å lese Draumkvedet for å oppleve ein annan norsk kultur – noko eksotisk og framandarta saman med gjenklangen av noko kjent. Diktet skildrar det katolske og mellomalderske Noreg som vi sjølve lever i forlenginga av, seier Sundstøl.
Hans eigen roman er som Olav Åstesons vandring i Draumkvedet, eller som midtvinteren vi framleis er inne i: Det er mykje mørke der, men samtidig ei strime av lys.
– I Draumkvedet sluttar det i mildskap, med at vi kjem til Kristus og ikkje blir styrta ned i fortapinga. I boka ligg strima av lys i den moglege omtanken bak morsveven, seier Sundstøl.
– Det handlar om det lyset vi kan skjenke kvarandre, ikkje berre når vinteren er på sitt mørkaste, men når alt er på sitt mørkaste.
---
Vidar Sundstøl
- Norsk forfattar, fødd 1963
- Kjem frå Drangedal i Telemark
- Debuterte med kortromanen Kommandolinjer i 2005
- Fekk Rivertonprisen for den historiske kriminalromanen Drømmenes land i 2008
- Aktuell med kortromanen Dag fra natt (Tiden), som kjem ut i desse dagar
---
